Historia Pałacu Adolfa Horaka

Pałac wzniesiony został w latach 1912-13 na nieruchomości położonej w osadzie Ruda Pabianicka położonej w gm. Bruss w pow. łódzkim, oznaczonej numerem hipotecznym Ruda Nr CXI. Nieruchomość usytuowana u zbiegu Szosy Pabianickiej (ob. ul. Pabianicka) oraz Rudzkiej Drogi (ob. ul. Starorudzka), na pocz. XX w. należała do Piotra Hazenklewera (Hasenklewera), właściciela farbiarni i apretury.

Posesja, kształtem zbliżona do trójkąta, mierzyła przeszło 11 mórg powierzchni. W jej północnym narożu znajdowała się willa fabrykanta (ob. adres: ul. Pabianickiej 182) wraz z rozległym ogrodem okalającym nieruchomość także od wschodu i południa, w części zachodniej działki stała zabudowa fabryczna. Sposób zagospodarowania nieruchomości ukazuje plan sytuacyjny sporządzony w 1905 r. do projektu budowy filtra oczyszczania wody przy farbiarni. Wg. powyższego planu w pobliżu miejsca, w którym obecnie stoi pałac, ówcześnie stał niewielki, murowany budynek mieszkalny (rozebrany prawdopodobnie wraz z budową pałacu). W 1911 r. Hazenklewer dokonał podziału swej nieruchomości (wg. projektu geometry Szymańskiego), a następnie sprzedaży poszczególnych parceli. Większą część posesji, z wyjątkiem niewielkiej działki, na której usytuowana była willa Hazenklewera, około 1912 r. zakupił etapami Rudolf Juliusz Keller. Nabywcę należy zapewne identyfikować z osobą łódzkiego fabrykanta, założyciela zakładów produkujących wyroby pasmanteryjne, zlokalizowanych przy ul. Długiej. Keller w 1907 r. odsprzedał łódzką fabrykę wraz z pobliską willą Ludwikowi Schweikertowi i Emilowi Eisertowi, brak informacji o jego dalszej działalności (wg. taryfy posesji z 1920 r. figuruje jako właściciel kilku nieruchomości zlokalizowanych w Łodzi przy ul. Wólczańskiej, Zielonej i Pańskiej). W listopadzie 1912 r. Rudolf Keller uzyskał pozwolenie na rozbudowę dawnej fabryki Hazenklewera w Rudzie Pabianickiej oraz adaptację na tkalnię mechaniczną.

Projekt budowlany pochodzi z sierpnia tegoż roku, załączony plan sytuacyjny posesji Kellera nie obejmuje jeszcze sąsiedniego placu, na którym wzniesiono pałac. Fabrykant nabył tą część nieruchomości zapewne w 2 poł. 1912 r. Data roczna (1912) umieszczona w płycinie nadokiennej północnej ściany szczytowej pałacu wskazuje zapewne rok, w którym rozpoczęto budowę obiektu. Projekt budowlany nie zachował się, jego autor nie jest znany. Wg. niepotwierdzonych źródłowo informacji przekazywanych w rodzinie Horaków, zarówno projekt jak i elementy wystroju wnętrz sprowadzone zostały z Berlina. Budowę pałacu zakończono w 1913 r. Przy pałacu powstało założenie parkowo-ogrodowe o regularnym, symetrycznym rozplanowaniu, z podjazdem w części frontowej. Fabryka Kellera w Rudzie Pabianickiej nie figuruje w wykazach przemysłu fabrycznego z tego okresu, co sugeruje jej niewielkie znaczenie, nie uległa także dalszemu rozwojowi, na co wpływ zapewne miały trudności gospodarcze okresu I wojny światowej. 12.02.1920 r. nieruchomość należącą do Rudolfa Juliusza i Marii Aliny małżonków Keller (wraz z zabudową i maszynami fabrycznymi) za sumę 2 mln marek pol. zakupił łódzki przemysłowiec Adolf Horak. Kellerowie otrzymali zapłatę w dwóch ratach, 500 tys. marek pol. po podpisaniu aktu kupna-sprzedaży, pozostałą sumę – po trzech latach. Adolf Horak był właścicielem mechanicznej tkalni wyrobów bawełnianych, produkującej płótno na fartuchy i pościel oraz gotowe wyroby takie jak fartuchy i halki. Fabrykę założył ojciec Adolfa Józef Horak w 1885 r. Firma pierwotnie mieściła się w Łodzi u zbiegu ulic Wschodniej i Dzielnej (Narutowicza), od 1891 r. – przy ul. Nawrot 49. Adolf przejął zarząd na przedsiębiorstwem w 1902 r. początkowo kierując nim wraz z młodszym bratem Gustawem (do 1912 r.). Firma odnosiła sukcesy zdobywając za swe produkty nagrody na międzynarodowych wystawach (1905 – srebrny medal w Burkseli, 1906 – złoty medal w Antwerpii, 1907 – Grand Prix w Paryżu). W 1908 r. Adolf Horak  wzniósł własną tkalnię mechaniczną przy ul. Borysza 9 w osadzie Żubardź, w gm. Radogoszcz (ob. ul. Piekarska 9 w Łodzi), w 1913 r. rozbudował fabrykę.  Wg. rocznika „Przemysł i Handel Królestwa Polskiego” za 1914 r. zakłady Horaka zatrudniały 300 robotników, co sytuowało je w gronie fabryk średniej wielkości.

Główny skład fabryczny w Łodzi mieścił się przy ul. Piotrkowskiej 149, firma posiadała także filię w Warszawie przy ul. Elektoralnej 30. Horak mieszkał w Łodzi przy ul. Sienkiewicza 37 (nr hip. 1946), w 1920 r. po nabyciu nieruchomości w Rudzie Pabianickiej dawny pałac Kellera stał się domem własnym rodziny Horaków (wraz z żoną Friedą mięli piątkę dzieci: Adolfa jr., Ingeborgę, Katarzynę, Ruth i Jana). W późniejszym okresie budynek był również siedzibą zarządu firmy w skład, której wchodzili wyłącznie członkowie rodziny. W lutym 1923 r. Ruda Pabianicka uzyskała prawa miejskie (ówczesny adres posesji: ul. Staszica 20). W lipcu 1924 r doszło do pożaru w fabryce, który prawdopodobnie strawił większość budynków.

Zakłady Horaka nie figurują w wykazie firm działających w Rudzie Pabianickiej sporządzonym w magistracie w styczniu 1926 r. Odbudowa fabryki nastąpiła w latach 1926-28 (na przełomie lat 20. i 30. Horak dzierżawił również obiekty fabryczne zakładów Włodzimierza Stolarowa przy ul. Rzgowskiej w Łodzi). W grudniu 1928 r. firma przekształcona została w spółkę akcyjną – „Zakłady Włókiennicze Adolf Horak – Spółka Akcyjna”, o kapitale zakładowym 5 mln zł, podzielonym na 5 tys. akcji po 1.000 zł. Zespół pałacowo-parkowy wraz z fabryką stał się własnością spółki (po odkupieniu go od Adolfa Horaka), wartość pałacu wraz z otaczającym gruntem oszacowano na 110 tys. zł, ogólną wartość nieruchomości, wszystkich budynków oraz maszyn – na 4 mln. 950 tys. Spółka de facto pozostała własnością Adolfa Horaka sen., który nabył większość jej akcji (4950), pełnił funkcję prezesa walnego zgromadzenia spółki oraz dyrektora fabryki. Pozostałe akcje nabyli członkowie najbliższej rodziny, tj. Adolf Horak jun. (10), Paulina Horak (5), Frieda Horak (5), dr. Adolf Speidel (5), Ingeborg Speidel (5), Jerzy Bogdanow (5) i Katarzyna Bogdanow (5). Pod koniec lat 20. fabryka Horaka zatrudniała 1300 robotników, była największą w Rudzie Pabianickiej (ówczesny adres posesji: ul. Staszica 84/86). Zakłady po okresie wielkiego kryzysu od poł. lat 30. uległy dalszemu rozwojowi, rozbudowano oddziały fabryczne, nieruchomość została powiększona o sąsiednie działki, firma nabyła również parcele w innych częściach Rudy Pabianickiej. Fabryka obejmowała pełen cykl produkcji (przędzalnia, tkalnia, farbiarnia, bielnik, wykańczalnia) produkowała wyroby bawełniane i półwełniane, takie jak płócienka fartuchowe, koszulowe i pościelowe. Zapewne jeszcze w latach 20. w tylnej (wschodniej) części przypałacowego ogrodu zbudowano basen, założony na planie prostokąta.

W 1929 r. na terenie ogrodu od strony ul. Starorudzkiej wzniesiono piętrową, murowaną willę, w której zamieszkała córka Adolfa Horaka Ruth wraz z mężem dr. Adolfem Speidel (budynek spłonął w 1945 r.). W 1932 r. wzniesiono murowany parkan o wysokości ok. 2 metrów z dwiema żelaznymi, dwuskrzydłowymi bramami oraz furtami, oddzielający zespół pałacowo-parkowy od ul. Staszica. Nieruchomość pozostawała w rękach rodziny Horaków do czasu opuszczenia przez nich Łodzi w styczniu 1945 r. W lutym1945 r. zakłady wraz z zespołem pałacowo-parkowym zostały przejęte w zarząd państwowy, a następnie przekształcone w Państwowe Zakłady Przemysłu Bawełnianego w Rudzie Pabianickiej. W czerwcu 1947 r. na podstawie orzeczenia Min. Przemysłu i Handlu zakłady przeszły na własność Skarbu Państwa, natomiast w lipcu 1949 r. zostały przemianowane na „Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Armii Ludowej” (później ALBA). W 1946 r. w pałacu urządzono świetlicę dla pracowników fabryki. Do czasu budowy przedszkola i żłobka przy ul. Starorudzkiej 5/7 (1948 r.) w pomieszczeniach parteru funkcjonowało także przyfabryczne przedszkole. W latach 50. w piwnicach pałacu urządzono pralnię zakładową. W latach 70. budynek zaadaptowano na przychodnię lekarską (Międzyzakładowy Ośrodek Zdrowia) oraz dom kultury (klub fabryczny). W październiku 1993 r. ZPB im. Armii Ludowej „Alba” przejęły na własność budynek pałacu wraz z obiektami fabrycznymi. W marcu 1996 dokonano podziału geodezyjnego nieruchomości, wydzielając pałac i zach. część parku (działka o pow. O,4398 ha) z terenu zakładów. W sierpniu 1999 r. pałac zakupiła firma Przedsiębiorstwo Budowy Elektrowni i Przemysłu „PEBEX S.A.”.  W latach 2000-2001 przeprowadzono remont i modernizację budynku, obejmujący jego adaptację na biura firmy. W styczniu 2007 r. pałac przeszedł na własność firmy Potronics Sp. z o.o., od kwietnia 2009 r. właścicielem obiektu jest firma POLDEM Sp. z o.o. Obecnie w budynku oferowane są powierzchnie biurowe do wynajęcia, w piwnicach urządzona jest ekspozycja mebli.